Galeria Jednego Obrazu
Józef Chełmoński, Trojka ? 1875
ze zbiorów Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Wystawa czynna do 29 kwietnia 2012.

Józef Chełmoński (1849-1914) malarz i ilustrator, wybitny przedstawiciel realizmu w malarstwie polskim przełomu XIX i XX wieku.
Uważany jest za jednego z najpopularniejszych malarzy polskich a w grupie artystów stanowiących szczyty polskiego malarstwa zajmuje pozycję uprzywilejowaną.

Twórczość artystyczna Chełmońskiego ukształtowała się zapewne nie bez wpływu dzieciństwa spędzonego na wsi i atmosfery rodzinnego domu sprzyjającej rozwojowi upodobań artystycznych. Już w tym wczesnym okresie życia wyobraźnia przyszłego malarza wypełniona została malowniczością krajobrazu mazowieckiego i już wtedy narodziło się jego zainteresowanie i głębokie przejęcie przyrodą, które tak decydująco wpłynęło na jego twórczość. Obserwacja otaczającej natury z jednej strony oraz fascynacja poezją Mickiewicza z drugiej, a zwłaszcza ?Panem Tadeuszem? miały odegrać w przyszłości wielka rolę nad tworzeniem mitu polskiego pejzażu.

Na spuściznę artystyczną Chełmońskiego złożyła się nie tylko przenikliwa obserwacja natury ale także to co składało się na istotę malarza realisty ? doskonały warsztat rysunkowy i malarski. Wpływ na ukształtowanie tych umiejętności miała przede wszystkim artystyczna osobowość Wojciecha Gersona, o którym Chełmoński napisał: ?co do udziału Gersona w mojej nauce i wyrobieniu wyobraźni o wysokim powołaniu artysty, to śmiało powiedzieć mogę, że jemu jednemu zawdzięczam wszystko?.

W początkowym okresie twórczości w pracach artysty oprócz wpływu Gersona (?Wypłata robocizny?, ?Matula są?) dostrzega się z wolna dynamikę jak u Kossaka ale głównie wrażenia z podróży na Ukrainę, której krajobrazy dostarczyły mu silnego impulsu twórczego. Tematyka jego obrazów skoncentrowana była wokół motywu polskiej wsi, rodzinnych targów, jarmarków i konnych zaprzęgów. Ówczesne prace artysty charakteryzowała wnikliwa obserwacja wiejskiej codzienności, a dzieła takie jak ?Babie lato? i ?Na folwarku? stały się swego rodzaju manifestem polskiego realizmu. To teraz ukształtowały się sceny rodzajowe ukazujące polską i ukraińską wieś, ludzi, zwierzęta, pejzaże. Powstały malarskie opowieści o kresach, pańskich właścicielach, chłopach oraz ziemi na której żyli z całą galerią postaci: od starców, pasterzy, parobków po młode dziewczyny.

W okresie pobytu w Paryżu, gdzie Chełmoński nareszcie zyskał powodzenie materialne, przychylność krytyki i popularność u publiczności, nastąpiła zmiana w sposobie przedstawiania, komponowania znanych już wcześniej scen. Jego słynne ?Trojki? i ?Czwórki? charakteryzowała dynamika końskiego galopu, brawurowy pęd zaprzęgów, skróty perspektywiczne w ujęciu zwierzęcych i ludzkich sylwetek. Prace tam malowane były niezwykle cenione przez europejskich i amerykańskich kolekcjonerów. To wtedy powstała najgłośniejsza ?Czwórka? z 1881 roku przechowywana obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Po powrocie do kraju, w swojej późnej twórczości pozostającej pod wpływem pobytów na Ukrainie i Podolu, skupił uwagę na czystym krajobrazie z rozciągającymi się mazowieckimi polami i ciężkim ołowianym niebem nad nimi. Najczęściej powtarzającymi się motywami były rozległe przestrzenie łąk, mokradeł i rozlewisk migocących świetlistymi refleksami wraz z ptactwem ? czajkami, żurawiami, czaplami i kuropatwami.

Patrząc na cały dorobek artystyczny Chełmońskiego zauważa się odrębność jego sztuki wolnej od obcych wpływów, trwającej wokół tych samych tematów. Z biegiem czasu zyskiwał artysta coraz większą sprawność warsztatową a jego prace określało mniejsze lub większe zabarwienie poetyckie. Charakteryzował go energiczny i szeroki sposób malowania o jednolitej tonacji z czasami tylko ożywiającym płótno akcentem zgaszonej czerwieni lub innej podstawowej barwy.

Józef Chełmoński nie był prekursorem w dziedzinie odkryć malarskich, pozostał nieczuły na wszelkie współczesne mu mody. Szczególna wartość jego dzieł leży nie tylko w mistrzostwie warsztatu ale przede wszystkim w ich warstwie tematycznej, która na wyjątkowy sposób przemawia do polskiej wrażliwości.
Malarstwo Chełmońskiego stało się dla pokoleń Polaków jednym z symboli narodowego mitu. Z przejmującym realizmem przedstawiał artysta wieś i przyrodę polską ale i ze swoistą, zaklętą w obrazach tajemnicą ?polskości?.