Galeria Jednego Obrazu
Stanisław Wyspiański (1869-1907)
?Dziewczynka gasząca świecę? , 1893 r.
ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie

Wystawa czynna od 2 sierpnia 2012 ? 4 listopada 2012

Stanisław Wyspiański (1869-1907) wybitny polski poeta i malarz, malarz i poeta, dramaturg, twórca witraży i polichromii ściennych, rysownik, grafik-dekorator, projektant wnętrz i mebli, scenograf, architekt. Jeden z najznamienitszych artystów epoki polskiego modernizmu i jednocześnie jedna z największych indywidualności okresu Młodej Polski. Wyspiański - artysta narodowy, jako pisarz związany z dramatem symbolicznym, jako malarz oddany malarstwu dekoracyjnemu.

Malarska twórczość Wyspiańskiego była nierozerwalnie związana z jego twórczością poetycką. Utwory literackie często inspirowało malarstwo i odwrotnie - wizje plastyczne wiązały się z określonymi dziełami literackimi. Takiego głębokiego, wzajemnego przenikania się dwóch środków artystycznych ? poezji i malarstwa ? nie spotykamy u żadnego poety, który był jednocześnie malarzem, ani u żadnego malarza, który był także poetą.

Geneza i charakter sztuki Wyspiańskiego tkwią głęboko w najmłodszych latach artysty. Pierwsze inspiracje artystyczne w domu ojca - rzeźbiarza, wczesna śmierć matki, upodobanie do studiowania dzieł literatury (m.in. Homera i Szekspira), sztuki i historii, wreszcie wpływ mistrza Matejki ? to wszystko kształtowało i przepełniało młodocianą duszę przyszłego malarza i poety. Umiłowanie przeszłości rodzimej rozbudzone w krakowskiej pracowni Mistrza, a także fascynacja średniowieczem ujawniona przy polichromiach kościoła Mariackiego w Krakowie dały podłoże dla talentu artysty. Jego twórczości, która pomimo późniejszych wpływów malarstwa francuskiego, secesji wiedeńskiej, sztuki japońskiej i ludowej nie zatraciła nigdy własnego, indywidualnego wyrazu.

Wczesne zainteresowanie studiami rysunkowymi (kopie ilustracji i obrazów, szkice zabytków architektury i roślin, portrety) zaowocowało dziesiątkami prac o niezwykłej dokładności, precyzji i staranności wykonania. Jednak główny wysiłek twórczy Wyspiańskiego skierowany został wkrótce w stronę malarstwa monumentalnego i dekoracyjnego. Od przychylnie przyjętego projektu witraża dla kościoła Mariackiego, wykonanego wspólnie z Józefem Mehofferem, poprzez niezrealizowane witraże do katedry lwowskiej (?Śluby Jana Kazimierza?), polichromie i witraże dla kościoła Franciszkanów w Krakowie, po zupełnie niezrozumiałe dla innych i skrytykowane kartony witraży dla katedry wawelskiej, dzieło największe, najwyższe osiągnięcie artystyczne o wyjątkowo jednolitej kompozycji głęboko symbolicznej i filozoficznej.

W zakresie sztuki monumentalnej jedynym zrealizowanym dziełem są dekoracje u krakowskich franciszkanów. Zadziwiające zgodnością koncepcji z ideałami średniowiecza oraz secesyjną stylizacją motywów w polichromii, a także wizyjną wyobraźnią artysty w witrażach o dramatycznej ekspresji ubranej w syntetyczną, monumentalną formę, tchnącą surową powagą i smutkiem, a wyrażoną ostrą, nerwową linią.

Jako malarz w dojrzałym okresie twórczości był też Wyspiański twórcą wielu znakomitych portretów robionych pastelami ? swoją ulubioną techniką, węglem, ołówkiem, rzadziej farbami olejnymi. To świetne realistyczne studia psychologiczne; portrety kobiece, męskie, dziecięce. Uderzające prostotą zarówno w ujęciu tematu, jak i samym temacie ? niewyszukanym i codziennym. Liczne wersje macierzyństwa czy portrety dziewczynek często na dekoracyjnym tle swobodnie rozsypanych kwiatów tak lubianych przez artystę, polnych i z wiejskich ogródków. Portrety dziecięce nie tworzą rodzajowych obrazków ani odświętnych fotografii rodzinnych. U Wyspiańskiego dzieci po prostu są, żyją niemal biologicznie, nie zauważywszy nawet, że stanowią model artysty. W taniutkich sukienkach, anemiczne, zawsze zamyślone, zastygłe, smutne, bez uśmiechu czy pozy. Malowane dużymi plamami czystego koloru, oznaczonego wyraźnym konturem, linią energiczną wrażliwie zmiękczoną lub wyostrzoną.

Najistotniejszą cechą malarstwa Wyspiańskiego pozostała prostota, zdolność do syntezy, do uchwycenia charakterystycznych cech w portretach czy krajobrazach, pewna stylizacja dla podkreślenia wyrazu linią i kolorem, a przede wszystkim zwięzła, zwarta forma.

Wyspiański był artystą wszechstronnym, obok witraży i polichromii, malarstwa sztalugowego miał znakomite osiągnięcia w zakresie grafiki, ilustracji, scenografii teatralnej i projektowania wnętrz. Niewiele jest przykładów w dziejach sztuki, by jeden człowiek potrafił dokonać tak wiele w czasie tak krótkim i w tak ciężkich warunkach, a siłą i oryginalnością swego geniuszu rozszerzyć granice polskiej sztuki.

Kurator Galerii Jednego Obrazu
Krystyna Rypniewska