Galeria Jednego Obrazu
Obraz ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie

Wojciech Gerson (1831-1901) polski malarz, rysownik-ilustrator, pedagog, krytyk sztuki, publicysta, tłumacz. Jeden z czołowych przedstawicieli akademizmu i realizmu w polskim malarstwie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku. Malarska twórczość Wojciecha Gersona zajmuje wyjątkowe i szczególne miejsce w całych dziejach sztuki polskiej. Artysta był jednym z pierwszych malarzy bojowników o polskie malarstwo narodowe, a twórczość swoją traktował jako powinność wobec narodu. Niezwykle różnorodna i bogata sztuka Gersona przesiąknięta jest patriotyzmem i troską o zachowanie narodowej kultury.

Takie pojmowanie malarstwa zrodziło się na gruncie dzieciństwa i wczesnej młodości artysty. Początki działalności artystycznej Gersona przypadają bowiem na okres po upadku powstania listopadowego i rosyjskich represji ? terroru, konfiskat, zesłań. Inteligencko-mieszczańskie środowisko, w którym wzrastał, gdzie kultywowano takie cechy jak: religijność, przywiązanie do tradycji wreszcie głęboki patriotyzm mogły tylko wzmagać w młodym artyście owo szczególne pojmowanie sztuki.

Dla wczesnego okresu twórczości Gersona charakterystycznym jest, rozbudzone zresztą za sprawą nauczycieli szkoły warszawskiej, umiłowanie ojczystego pejzażu. Wędrówki po kraju i jego odległych zakątkach, bezpośrednie obcowanie z naturą pozostawiły trwały ślad w całej twórczości malarza. Młodzieńcze szkice i studia Gersona w plenerze dały początek polskiemu realistycznemu malarstwu krajobrazowemu. Artysta obejmuje naturę nowym spojrzeniem ? bada ją, analizuje, szuka prawdy. Powtarza wielokrotnie te same motywy szukając w nich ciągle czegoś nowego; innego światła, nastroju i charakteru. Prace z tego okresu charakteryzuje niezwykła prawda i wierność odtwarzania krajobrazu ale także chłopów z ich strojami, obyczajami i legendami.
W tym czasie formułuje się jeszcze droga artystyczna Gersona. Dokonuje się próba wyboru pomiędzy malarstwem rodzajowym i krajobrazowym a malarstwem realistycznym i historycznym. Ciągle jednak bardziej pociąga malarza krajobraz, lud wiejski i jego niedola. W pracach tych znamienna jest stylistyka akademicka z powściągliwą barwą płócien, starannym, gładkim wykończeniem oraz przejrzystą kompozycją.

Po powstaniu styczniowym Gerson sięga do tematyki historycznej, która zgodnie z kanonem sztuki akademickiej, obok kompozycji alegorycznych i religijnych, zajmie teraz w jego repertuarze tematów pierwszoplanowe miejsce. Sztalugowe obrazy historyczne aspirujące do osiągnięcia rangi malarstwa Jana Matejki nie zdołały jednak nigdy dorównać mistrzowi. Wielkie płótna historyczne Gersona mimo znakomicie malowanych realistycznych partii zbytnio naznaczone były teatralnością kompozycji, sztucznością póz i gestów postaci.
Obok dzieł o tematyce historycznej i portretów malował także liczne kompozycje o treści religijnej. W tej dziedzinie był chyba najpłodniejszym artystą w Polsce. Zasłynął nie tyle pierwszymi idealizowanymi obrazami ołtarzowymi i konwencjonalnymi płótnami o tematyce maryjnej i chrystologicznej co raczej nowymi schematami malarstwa sakralnego z wprowadzanymi w tła kompozycji widoków rodzimego krajobrazu.

Jednak największym wkładem Gersona jaki wniósł w rozwój polskiej sztuki XIX wieku było utrzymane w realistycznej konwencji malarstwo pejzażowe. W pełni ujawnił to powrót do natury ostatniego okresu twórczości malarza. Wielokrotne wyprawy w Tatry przyniosły wybitne prace ukazujące scenerię gór z ciemnymi wnętrzami lasów, zwaliskami głazów skalnych, z wyschniętymi górskimi strumieniami. Coraz swobodniej operując środkami artystycznymi maluje teraz krajobraz i człowieka. Powstają liczne studia krajobrazowe o zamaszystych i harmonijnych plamach barwnych. To właśnie pejzaże górskie, a nie kompozycje historyczne miały przynieść artyście największe uznanie. Najcenniejszymi dziełami stały się pejzaże tatrzańskie realizowane prostymi środkami między innymi wąską gamą kolorystyczną opartą na jednym tonie. Olbrzymi dorobek malarski Gersona obejmuje kilkaset płócien. Tworzył obrazy o tematyce rodzajowej, pejzaż, kompozycje historyczne, religijne, alegoryczne, portrety oraz akty. Większość z nich charakteryzuje wysoka biegłość warsztatowa, przede wszystkim znakomity rysunek. Poważną pozycję w jego twórczości stanowi także malarstwo dekoracyjne. Artysta był jednym z nielicznych polskich malarzy, którzy widzieli konieczność i potrzebę zespolenia plastyki z architekturą, przemysłem i rzemiosłem. Gerson wniósł znaczący i bogaty wkład w rozwój sztuki polskiej - swoim niepospolitym talentem artystycznym i pedagogicznym, wszechstronnością zainteresowań, głęboką wiedzą wreszcie wybitną osobowością.

Kurator Galerii Jednego Obrazu
Krystyna Rypniewska