Galeria Jednego Obrazu ? Jan Matejko (1838-1893)
Alchemik Sędziwój i król Zygmunt III (1867 r.)
ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi wraz z rekwizytami do obrazu ze zbiorów Jana Matejki, Domu Jana Matejki, Muzeum Narodowego w Krakowie
Wystawa czynna będzie do 31 lipca 2011.

Jan Matejko (1838-1893) ? wielki malarz i rysownik związany z Krakowem, najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego XIX wieku.

Genezy indywidualnego charakteru twórczości Jana Matejki , który ukształtował się około połowy lat sześćdziesiątych XIX wieku, upatrywać należy w głębokim patriotyzmie, fascynacji gotycką rzeźbą Wita Stwosza, akademickim malarstwie Paula Delarochea oraz dziełach mistrzów włoskiego renesansu, głównie Paolo Veronese i Tycjana.

Wczesne obrazy historyczne Matejki charakteryzuje anegdotyczna opisowość, schematyzm kompozycji ze statycznymi postaciami o konwencjonalnych gestach i pozach. Brakuje tu jeszcze zapowiedzi gorączki twórczej, swoistego napięcia wyrazu duchowego, ale ujawnia się już pasja historyczna artysty, jego zamiłowanie do wnikliwego odtwarzania dawnych strojów, elementów architektury wnętrz a także różnorodnych sprzętów i akcesoriów.

Na wyobraźnię i dalsze kształtowanie się ideowej i artystycznej postawy Matejki bezpośredni wpływ wywarły lata poprzedzające wybuch powstania styczniowego wraz z rozbudzonymi wówczas nadziejami niepodległościowymi narodu polskiego. ?Stańczyka?, który powstał w 1862 roku, należy uznać za dzieło przełomowe w jego twórczości. Obraz ten to swego rodzaju credo artystyczne malarza. W twarz królewskiego błazna ? swoją twarz wlał artysta własne oczy, własne uczucia, myśli, ogrom miłości do ojczyzny i bólu narodowego. Ta zapowiedź nieszczęścia, mającej nastąpić klęski zrodzi już wkrótce kolejno ?Kazanie Skargi? i ?Reytana na sejmie warszawskim 1773 roku?. A więc napomnienie i przestrogę, wezwanie do opamiętania się aż do urzeczywistnienia narodowej tragedii. Jeśli ?Kazanie Skargi? miało poruszyć sumieniem Polaków to ?Reytan? - jeden z najtragiczniejszych obrazów- był oczywistym oskarżeniem o zdradę ojczyzny. Dzieła te zamykały pierwszy okres twórczości Matejki naznaczony głębokim smutkiem, okres rozrachunków z przeszłością oraz poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o przyczyny upadku Rzeczypospolitej.

Po klęsce powstania zmieniła się radykalnie wymowa jego malarstwa. Od tej chwili poprzez wizje malarskie zamierzył poruszać sumieniami, pouczać, przypominać przełomowe wydarzenia narodowych dziejów wreszcie szukać drogi odrodzenia i podniesienia. Pragnął krzepić serca i umysły Polaków. Powstały dzieła wielkie, monumentalne płótna obrazujące potęgę polityczną i militarną Polski; najpierw ?Unia lubelska? następnie ?Stefan Batory pod Pskowem?, ?Bitwa pod Grunwaldem?, ?Hołd pruski?, ?Sobieski pod Wiedniem?. Wraz z ?Unią? zanikał smutek, z każdym następnym dziełem wzmagała się siła i triumf wreszcie przeogromna żywiołowość. W obrazach tych wyróżniała Matejkę skłonność do budowania wielopostaciowych scen, pełnych ekspresji i dramaturgii. Typową stała się dynamiczna linia, efektowna kolorystyka, gesty i pozy postaci o pełnych ekspresji rysach a także sile psychologicznego wyrazu.

Drugim ważnym tematem jego twórczości był portret. Daleki od akademickiej konwencji ale i nie w pełni realistyczny. O pogłębionej ekspresji i tak typowej mocy charakterystyki psychologicznej. Najwybitniejszym tego przykładem stał się ?Autoportret? namalowany już u schyłku życia. Obok dzieł sztandarowych powstało wiele obrazów mniejszych inspirowanych m.in. dawnymi kronikami, narodowymi rocznicami, osobistymi refleksjami artysty nad przeszłością a także składanymi zamówieniami.

Wielkie płótna Matejki o tematyce historycznej pozostają zjawiskiem odosobnionym na tle sztuki polskiej i europejskiej drugiej połowy XIX wieku. Dzieła te na zawsze wpisały się w kanon wiedzy historycznej i patriotycznego wychowania pokoleń Polaków.